چرا هفته کاری 5 روزه در ایران همه گیر نشد؟ - عینک آفتابی

به گزارش عینک آفتابی، محمد مهدی حاتمی؛ رویای کاهش ساعات کاری بالاخره در حال نزدیک شدن به یک واقعیت جهانی است. طی روز های اخیر، دولت بلژیک اعلام نمود که از این پس کارگران و کارمندان می توانند از کارفرمای خود تقاضای هفته کاری 4 روزه داشته باشند. به این ترتیب، 3 روز تعطیل در طول هفته از این پس در بلژیک قانونی خواهد بود.

به گزارش عینک آفتابی، این در حالی است که همین چند هفته پیش، طرح آزمایشی مشابهی هم در بریتانیا کلید خورد که به کارمندان اجازه می داد 4 روز در هفته کار نمایند و البته به مقدار قبل حقوق بگیرند. به این ترتیب، به نظر می رسد کشور های بیشتر و بیشتری (به ویژه در اروپا) در پی کاهش روز های کاری در طول هفته هستند و البته اگر این فرایند همه گیر گردد، فرار از آن برای کشور هایی که تن به چنین طرح های نداده اند، سخت خواهد شد.

هفته کاری 4 روزه چه فوایدی دارد؟

بعضی پژوهش های رسمی در ولز (Wales) (بخشی از پادشاهی بریتانیا) نشان می دهند که هفته کاری 4 روزه نه فقط موجب کاهش بهره وری نیروی کار نمی گردد، که آن را افزایش هم می دهد. از آن سو، در حالی که بسیاری از دولت های اروپایی خواستار کاهش انتشار کربن هستند، استدلال هواداران این طرح این است که با کاهش روز های کاری، مقدار انتشار گاز های آلاینده هم کاهش پیدا می نماید.

بر اساس پژوهشی که در ولز اجرا شده، با کاهش روز های کاری به 4 روز، حتی 38 هزار فرصت شغلی نو هم در این کشور ایجاد می گردد و نرخ بیکاری کاهش پیدا می نماید. (جمعیت ولز حدود 3.2 میلیون نفر است.)

هفته کاری 4 روزه، اما پیش از این در کشور های دیگری هم به محک آزمون گذاشته شده است. ایسلند، سوئد و اسپانیا در اروپا و نیوزیلند و ژاپن در این سوی دنیا، کشور هایی هستند که قرار است به صورت آزمایشی، هفته کاری 4 روزه را کلید بزنند تا ایجاد تعادل در چرخه کار-زندگی در میان شهفرایندان شان را آنالیز نمایند.

در مرحله نخست طرح آزمایشی هفته کاری 4 روزه در اسپانیا، 200 شرکت اسپانیایی که در مجموع بیش از 6000 نیرو دارند ساعت کاری هفتگی کارکنان خود را به 32 ساعت و روز های کاری را به چهار روز در هفته کاهش می دهند. هزینه این طرح حدود 60 میلیون دلار برآورد می گردد که به وسیله دولت تامین اقتصادی خواهد شد.

بعضی شرکت ها هم طرح هفته کاری 4 روزه را به صورت مستقل آنالیز نموده اند. به عنوان نمونه، مایکروسافت در شعبات خود در ژاپن، روز های کاری هفتگی کارکنان خود را به 4 روز کاهش داده و برآورد نموده بود که در نتیجه این طرح، بهره وری کارکنان به طور میانه به مقدار 40 درصد بیشتر شده است. در نیوزلند نیز یک طرح آزمایشی مشابه حاکی از افزایش 32 درصدی بهره وری در بین کارکنان بود.

همه می خواهند دورکار شوند

اما وجه دیگر هفته کاری 4 روزه که با همه گیری کرونا عملا آزمایش هم شده است، دورکاری است. بر اساس داده های منتشر شده از نتایج یک تحقیق در بریتانیا، بهره وری و بازدهی دورکاری، برخلاف بعضی گزارش های قبلی، بیشتر از انجام کار در دفتر و یا محل کار است. دفتر آمار ملی بریتانیا با انتشار این داده ها تصریح نموده که کار از خانه می تواند مفید تر و سازنده تر از رفتن به دفتر یا محل کار باشد.

پژوهشی مشابه هم در کانادا اجرا شده و نشان می دهد که پس از همه گیری کرونا، حدود 90 درصد از کارمندانی که به دورکاری روی آورده اند، گفته اند در خانه دست کم به مقدار قبل کارآمد هستند.

بر اساس این گزارش، بیش از نیمی از کارمندان (58 درصد از آنها) گفته اند که تقریبا همان مقدار در هر ساعت کار می نمایند که قبلا در دفتر انجام می دادند در حالی که تقریبا یک سوم کارمندان (32 درصد از آنها) بر انجام مقدار کار بیشتری در هر ساعت نسبت به قبل تاکید نموده اند.

دورکاری با مزایای اضافه

در این میان، اما طی شدن فرایند قانونی در حمایت از دورکاری یا تعادل میان کار و زندگی هم در کشور های مختلف سرعت گرفته است. پرتغال هم از جمله کشور هایی است که در زمینه تغییر قوانین به نفع دورکاری، به سرعت وارد عمل شده و تغییراتی اساسی را کلید زده است.

دولت کنونیِ پرتغال (که البته گرایش های سوسیالیستی هم دارد) طرحی را در دستور کار قرار داده که بر اساس آن، دورکاری حالا یک حق اساسی برای کارگران است و نه حقی انتخابی که ممکن است از سوی کارفرما به آن ها داده گردد.

علاوه بر این، بر اساس قوانین نو در این کشور، کارفرما نمی تواند در خارج از ساعات کاری با کارگر تماسِ کاری بگیرد. (در قوانین نو بلژیک هم این مورد ذکر شده که کارگر می تواند تماس های کاریِ کارفرما در خارج از ساعات کاری را نادیده بگیرد.)

علاوه بر این، در پرتغال، کارفرما باید بعضی هزینه های دورکاری، نظیر هزینه های برق و اینترنت را هم پرداخت کند و کارگران می توانند این هزینه ها را به عنوان هزینه های انجام کار، به کارفرما اطلاع بدهند. کارفرما از نظر قوانین نو این حق را هم ندارد که کارگر را در حین کار پایش کند.

یورونیوز در گزارشی به این موضوع پرداخته بود و این موردِ عجیب را هم اضافه نموده بود که بر اساس قوانین نوِ دورکاری در پرتغال، کارگران دارای فرزند می توانند بدون هماهنگی با کارفرما دورکاری نمایند و این حق را تا زمانی که فرزندشان به سن 8 سالگی برسد، حفظ خواهند کرد. تنها نکته این است که قوانین نو، تنها برای شرکت هایی قابل اعمال است که بیش از 10 نفر کارمند یا کارگر داشته باشند.

آیا طرح های مشابه در ایران قابل اجرا هستند؟

اما آیا ایران هم می تواند چنین طرح هایی را اجرایی کند؟ در خصوص دورکاری می توان مطمئن بود که این اتفاق رخ می دهد. همین حالا، در حوزه مشاغلی که امکان دورکاری برای آن ها مهیا است، کارمندان و کارفرما های ایرانی هم به اردوگاه هواداران دورکاری پیوسته اند.

علت هم روشن است: هزینه اجاره دفاتر اداری در شهر های بزرگی مانند تهران، کرج یا اصفهان بسیار بالا است و حذف این هزینه از مجموعه هزینه های کارفرما، می تواند تغییری مهم ایجاد کند. علاوه بر این، امکان جذب نیروی کار حرفه ای (حتی با هزینه کمتر) از استان های دیگر هم به مزیت های دورکاری اضافه می گردد.

با این همه، بعید است قوانین کار در ایران به شکلی تغییر نمایند که حامی دورکاری باشند. همین حالا، قوانین کار در ایران (با وجود آنکه روی کاغذ خوب نوشته شده اند)، در عمل اجرایی نمی گردد: شکایت از کارفرما بسیار سخت و زمان بر است؛ پرداخت بیمه بیکاری (به عنوان یک حق اساسی نیروی کار) با، اما و اگر های فراوان روبرو است و کارِ بدون قرارداد (با وجود غیرقانونی بودن) کاملا رواج دارد.

در خصوص هفته کاری 4 روزه هم ایران یک پله عقب تر از بسیاری از کشور های دنیا است. در ایران هفته کاری 5 روزه هنوز هم همه گیر نیست و صرفا در قسمت هایی از بخش عمومی (نظیر ادارات دولتی یا شرکت های دولتی) اجرایی می گردد.

قدم نخست این است که تعطیلی 2 روزه یا هفته کاری 5 روزه در سراسر کشور به طور عمومی اجرایی گردد و برداشتنِ این قدم از قضا چندان سخت نیست. هفته کاری 5 روزه مزایای خودش را هم خواهد داشت: بخش هایی از اقتصاد کشور که به فراغت ربط دارند (نظیر باشگاه های ورزشی، سینماها، رستوران ها، مراکز خرید و مراکز تفریحی) می توانند از این فرایند نفع ببرند. با این همه، ظاهرا انبوه مسائل اجازه نمی دهند که چنین مواردی حتی در لیست آرزو های شهفرایندان و مسئولان ایرانی جایی داشته باشند.